RK Kerk Heilige Martinus Pannerden

Op het einde van de 13e of in de 14e eeuw moeten er intensieve bouwactiviteiten hebben plaats gevonden. Volgens oude prenten uit de 18e eeuw is te zien dat het kerkje in de gotische stijl is gebouwd, terwijl de toren duidelijk romaans vormen vertoont. De gothiek, afkomstig uit Frankrijk, drong in onze streken door op het eind van de 13e eeuw. Wanneer men in Pannerden het oude gotische kerkje gesloopt heeft is niet te zeggen, mogelijk tussen 1300 en 1400. Hoe de kerk er in de middeleeuwen heeft uit gezien is niet bekend. Na 1580 werd ook Pannerden in het strijdgewoel van de tachtigjarige oorlog betrokken en met name in de strijd om de vesting Schenkenschans. In 1599 wist prins Maurits de Spanjaarden tot aftocht te dwingen en nu kwam ook Pannerden onder de regering van de Staten van Holland. Vrijwel onmiddellijk begon men de plakkaten van 1581 toe te passen, alleen de gereformeerde godsdienst mocht in het openbaar worden uitgeoefend. Rond 1600 moet de kerk aan de gereformeerden zijn toegewezen en werd deze direct ingericht naar hun opvattingen; altaren, beelden, schilderijen, alles moest weg en is voorgoed verdwenen.

Na ca. 150 jaar in het bezit te zijn geweest van de gereformeerden en geen onderhoud te hebben gepleegd ligt de kerk er troosteloos bij. In het verdere verloop van de 18e eeuw veranderde er aan de kerk niets, het verval werd nog ernstiger. In 1795 is het kerkgebouw weer door de katholieken in het bezit genomen en in 1797 officieel overgedragen. De katholieken stonden voor de haast onmogelijke taak dit totaal verwaarloosde gebouw te herstellen. Tot 1813 is er niets te vernemen van enige bouwactiviteiten. Tussen 1813 en 1870 zijn er bijna jaarlijks mededelingen te vinden over reparaties van kerk en toren. De oude kerk heeft gestaan tot 1877. In 1875 werd besloten tot de bouw van een nieuwe kerk over te gaan. Architect Alfred Tepe te Utrecht liet zich inspireren door de neo-gothiek, een stijl zonder decoratieve elementen en van grote eenvoud.

In 1878 werd de nieuwe kerk door mgr. Schaepman ingewijd. Bij de restauratie van de toren in 1967 ontdekte men dat de tufstenen binnentoren nog heel gaaf was. Alle baksteen werd voorzichtig weggehaald en zo kwam het portaal van de 1000 jaar oude toren weer voor de dag. De tufstenen toren dateert van vóór 1350. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef de kerk niet gespaard, de glas in lood ramen zijn verloren gegaan en ook de torenspits is geheel verwoest. Bij de herbouw is op de toren een veel lagere dakopbouw aangebracht.